Lumu luimpe lua lupandu — Dibingishibua ku malu mabi (péchés)
Nkoko ya shapita eu, yabungi idi ilonda Mukanda wa bena Lomo 1 ne ku 5. 11. Shapita udi ulonda, udi utangila Lomo 5. 12-8.
5.1 Muaku "Evangile" (lumu luimpe) udi unvuija tshinyi?
Muaku "Evanvile" Utudi tukudimuna mu tshiluba "lumu luimpe", mu tshiena Gelika udi unvuija "bonne nouvelle"= "mukenji mulenga= lumuluimpe". Pavua tshiluilu tshia nvita tshitshimuna nvita, mumanyishi wa lumu uvua utumibua kumpala kuabu mu musoko, pavuaye usemena pabuipi nau, uvua wela mbila ne "Evangelion" Lumu luimpe- nvita idi mitshimuna! Lumu luimpe ludi tshinfuanyikiji tshia mukenji mulenga udi Nzambi muambe kubanga ku lufu ne
dibika bia Kilisto. Bua tshiena bualu tshia lumu luimpe, tangila lukonko ludi lulonda.

5.2 Tshiena bualu tshia lumu luimpe ntshinyi?
Mu mukanda wa Nzambi, lumu luimpe ludi lutuambila, mushindu kayi, pakamana muntu kutamba kunyanguka, Nzambi wakunzuluila muntu njila bua apete malanda ne Nzambi. Njila eu udi kupitshila kudi Muan'ende, Mukelenge Yesu, wakadi ne ne udi Nzambi, wakalua muntu ne kufua pa mutshi mutshiamakane bua bantu babi: "lumu luimpe lua Nzambi...bualu bua Muana wandi Mulume" (Lomo 1. 1, 3). Udi njila umue ne umuepele udi uya kudi Nzambi (Bien. 4, 12). Muntu kakakeba Nzambi, kadi lumu luimpe ludi ne, Nzambi wakakeba muntu ne udi ufila lupandu patupu kudi muntu mubi (fuang. Luka 15).

5.3 Bua tshinyi Paulo kakadi ne bundu bua lumu luimpe (Lom. 1. 16, 17)?
Paulo wakadi mua kuikal ne bundu bua lumu luimpe, bualu bua muntu misangu yonso udi upidia mukenji udi umupisha, ne udi upuekesha buonso badi batuala mukenji eu, ne muntu udi ukeba bua kubavuija bundu. Kadi paulo kakadi ne bundu bua tubingila tua bungi: - kumpala bualu bua "ludi bukole bua Nzambi" kudi yonso udi witabuja (nv. 16). Lumu luimpe ludi ne bukole bua kukudimuna bantu ne kubafikisha kudi Nzambi (padibu bitabuja ne bakudimuna mitshima). Kabidi lumu luimpe ludi bua bantu buonso (bua bualu bua bena yuda ne bua ba bisamba bia bende; Lom. 1. 16) Kundekelu, buakane bua Nzambi budi bulejibua (bubuluibua) mu lumu luimpe elu.

5.4 Mushindu kayi udi buakane bua Nzambi bubuluibue mu lumu luimpe?
Lumu luimpe ludi luleja ne Nzambi udi muakane: padiye upisha muntu mubi ku tshiji tshiandi (Lom. 1. 17, 18), padiye ubisha Yesu ku bafue (Lom. 4. 25) ne umupesha muaba wa butumbi (Yone 16. 10) ne padiye ujimija mibi idi mitonda kudiye (1 Yone 1. 9), padiye ubingisha badi bitabuja mu Yesu Kilisto (Lom. 3. 25; 4. 5). Ku dimona bidi bipitshila padi Nzambi ubingisha bantu babi aba bakadi bakumbanyine anu tshiji tshiandi (Nzambi). Bua kumona tshipeta
tshia bualu ebu tangila lukonko ludi lulonda (L. 5. 11 ne L. 5. 12)

5.5 Nganyi udi ne bualu ne lumu luimpe?
Muntu yonso. Paulo udi ubumbakaja bukua bantu buonso mu bisumbu binene bisatu. Bantu bakajimija dimanya dia Nzambi Mulelela (Lom. 1. 18-32), Muena menji (buena kuamba bantu badi batekela mikenji bua kulongolola luendu anyi nsombelu wabu (Lom. 2. 1-16). Ne bena Yuda (Lom. 2. 17-3. 9). Bantu buonso, badi basanganyibua anyi mu etshi tshisumbu, anyi mu tshiatshia. Ne Paulo udi uleja ne tshisumbu tshionso tshidi ne dipila kumpala kua
Nzambi.

5.6 Bantu buonso badi ne dipila kumpala kua Nzambi nanyi? Kakuena kakuena kansungansunga anyi?
Eyo bulelela, bantu buonso badi ne dipila. Bakumudilu, badi kabayi mikenji (paiens), badi bapile (nansha bikalabu kabayi banze kunvua lumu luimpe) bualu bua bakadi ne bua kumanya Mufuki padibu batangila bintu bionso bifukibua bidi bibanyunguluke, kadi bakapidia kumumanya. Bena menji (moraliste),ku luabu luseke, bakadienzela mikenji, kadi kabakayinemekela nansha ne kabakatumikila kondo ka mutshima wabo (Lom. 2. 15). Kadi kudi Isalele, Bakadi ne mikenji kadi bakayishipa.
Nkomenu udi ne "kakuena muntu udi muakane, nansha umue" (Lom. 3. 10). "Bualu bua buonso bakenza bibi, ne badi bapanga kupeta butumbi kudi Nzambi" (Lom. 3. 23)

5.7 Ku bualu ebu kakuena tshipeta anyi?
Kudi tshipeta tshimue. Bua kumanya mu bulelela tshipeta etshi, tuanji kulama mu menji etu ne Nzambi udi muakane, ne udi wa tshijila ne udi ukina bubi. Udi mumanye muntu yonso wa ku tuetu ne bubi buende buonso. Kudi njila anu ibidi: anyi udi ne bualu bua kukulumbuluisha; anyi udi ne bualu bua "kuvuijibua muakane" kumpala kuende. Bua kumanya mushindu kayi udi bualu ebu ne bua kukumbana, bu wewe mua kusua tangila nkonko idi ilonda.

5.8 Kuikala "muakane" kudi kunvuija tshinyi (Lom. 3. 20)?
Kubingishibua kudi kunvuija "kuvuijibua muakane". Kudi kupita kupuanga buimpe. Wewe mubingishibue, udi mua kuleja Kilisto ku tshianza tshia balume tshia Nzambi kuamba ne "ndi mutuangajibue nandi, wakatuala malu mabi anyi ne Nzambi wakitabuja bualu ebu, bua bualu ebu ndi mubingishibue" Adama mu bupuangane buandi kakadi mua kuamba nunku nansha.
Bikala muntu wakadi ukeba bua kukubanda ne kukupisha, wakadi diambedi mua kubanda ne kuvuija Kilisto bu muntu udi kayi muakane.
Bamane kubingishibua, tudi katataka bakane, kadi buakane buetu kabuena buluila kutudi nansha, "mbuakane bua Nzambi" buakatubuejaye (=buakatupeshaye) - tangila Lom. 4. 3, 5, 11 ne Filip. 3. 9.

5.9 "Bienzedi bia mikenji" bidi biunvuija tshinyi (Lom. 3. 20)?
Bienzedi bia mikenji kabiena anu mu ditumikila dia mikenji ya Mose nansha, kadi bidi mu ditumikila anyi mu dienza dia ya mishindu ya bungi. Dipanga dikumbaja dia mikenji ya Mose diakaleja bena Isalele, didi tshidi tshimuenenu patoke ne muntu kena ne bukole bua kukumbaja mukenji nansha umue. Kupanga eku kudi kutangila bantu buonso. Mudimu onso anyi tshienzedi tshionso tshidi muntu mua kukumbaja katshiena mua kumuvuija muakane kumpala kua Nzambi.

5.10 Mushindu kayi udi muntu mua kubingishibua kumpala kua Nzambi (Lom. 3. 22-25)?
Ku luetu luseke, anu ku diktabuja. Ku luseke lua Nzambi, anu ku ngasa. "Ku ditabuja" kudi kusua kuamba ne, tudi tudifila mu Kilisto wakafuta mushinga bua malu mabi etu, ne bajadike ne mushinga eu udi mukumbane. "Ku ngasa" kudi kusua kunvuija ne tudi anu ne bua kuitabuja ne kuakidila mudimu wakenza Nzambi, ne tuetu katuena mua kuenza mukuabu.
Mushindu udi Nzambi muenze bua kutubingisha, mmashi a Kilisto, ke bua tshinyi tshiambilu etshi ne "ku ditabuja dia mu mashi andi", Mukelenge Yesu wakitabuja lufu pa muaba wetu.

5.11 Tshitudi tunvua ku "Nzambi wakamuvuija ku mesu kua bantu bua kuikala mulambu wa kubuikila nau malu mabi a bantu, ku ditabuja dia mu mashi andi" ntshinyi (Lom. 3. 25)?
Mu buena Ebelu, "Tshibuikilu" tshidi tshiunvuija tshidi tshibuikila (tangila L. 2. 7). Mu Dipungila Dikulukulu, tshiakadi tshibuikilu tshia mushete wa tshipungidi, tshiakadi mu ngolo, udi wakula bua buakane bua Nzambi. Munda mua mushete eu muakadi mabue a mikenji (yakadi ipisha muntu misangu yonso). Bakeluba (balami ba buakane bua Nzambi, ne bakumbaji ba tshilumbuluidi tshia Nzambi Gen. 3. 24) bakadi batangila panshi (Ekes. 25. 20 ne 37, 9) pa
tshibuikilu tshia mushete wa tshipungidi (bakadi ne bua kumanya ne Nzambi wakamana kuteka muntu mu dipila). Kadi, Tshibuikilu tshia mushete wa tshipungidi tshiakadi tshimiamina mashi (Lew. 16. 14, 15), mashi a Nyama wakashipibua kayi ne tshilema, mapumuna bua bantu babi. Nunku Nzambi wakamanya mua kuepula tshisamba tshiende. Tshidi tshinfuanyi tshia mudimu wakenza Kilisto, wakateka muoyo wende, mashi ende akapumuka, bua muanda eu, Nzambi kena ne bualu kabidi bua kutulumbuluisha nansha.
Mikanda mikuabu idi ifunda "propitiation" (kubuikidila) pa muaba wa "propitiatoire" (tshibuikilu) mu (Lom. 3. 25) kadi bidi bikengela kumanya ne dibuikidila diakenzeka pa mutshi mutshiamakane mu mudimu wa dijimija dia mibi ne mu lufu lua Mukelenge Yesu. Tshibuikilu tshidi mushindu wa kubuikidila, mbuena kuamba ne, Buntu bua Kilisto mushipibue ku mutshi mutshiamakane. Kusomba kuende tshiendelele ku tshianza tshia balume tshia Nzambi Tatu, ntshimanyishilu tshia bukole bua mudimu wandi.
Muaku "Expiation" (Kujimija); udi wabungi mu français kupita wa "propitiation" (kubuikila), kadi muaku kubuikila udi uleja bimpe ne mibi yetu yakabuikidibua kupitshila kudi muntu mukuabu wakambula dinyoka dionso, mibi yetu kayakajimijibua kutudi nkayetu nansha. Kilisto wakangata dinyoka dietu; nKilisto wakakumbaja dibuikidibua dietu (1 Yone 2. 2).

5.12 Mushindu kayi udi Nzambi mua kubingisha muntu mubi ne kushala muakane popamue?
Bualu bua Kilisto wakangata wetu, buena kuamba ne wakangata muaba wetu muinshi mua dinyoka dietu ku bualu bua mibi yetu. Wewe mufute dibanza dianyi, mulumbuluishi udi mua kuenza kabidi bualu kayi? Nansha bumue. Muntu mukuabu ukadi mumane kufuta dibanza bua bualu buanyi. Muntu nansha umue kakadi mua kupeta mushindu mukuabu muimpe wa kubingishibua ne kufuidibua luse, ne mene lumu lutambe buimpe elu. Nzambi udi ubuikidila bantu malu mabi (bualu buimpe butambe), kadi Nzambi kena "ulengulula bubi nansha). udi ubuikidila mumane kulumbuluisha malu mabi, ne ushipa bubi. Bualu buakajikijibua, kadi mu buakane buonso.

5.13 Bidi munyi bua bansatu ba mu Dipungila Dikulukulu, bakadi babingishibua mushindu kayi (Lom. 4)?
Mushindu umue ne bena kuitabuja ba mu Dipungila Dipiadipia: ku ditabuja. Abalahama wakitabuja; ne bualu bua wakitabuja ku diyi dia Nzambi, bakamubadila muntu muakane (Lom. 4. 3). Nzambi wakamanya mua kubingisha Abalahama pa bualu ebu, bualu bua wakadi utangila mulambu (wakdi ne bua kulua kumpala) wa Kilisto: Lomo 3. 25, 26.

5.14 Kutangila Yakobo kena wamba ne Abalahama wakabingishibua kupitshila ku bienzedi anyi?
Eyo mbulelela. Kadi Yakobo udi unvuija dibingishibua dietu didi ku ditabuja ne ku ngasa, kunyima, udi uleja mushindu kayi udi ditabuja dia mushindu eu mua kumueneka, anu kupitshila ku bienzedi bietu - bienzedi bidi bimueneka kudi buonso (Yakobo 2. 21). Mushindu kayi wakadibu mua kumanya ne Abalahama wakadi muakane. Anu ku bienzedi. Pakaluaye bua kufila Isaka bu mulambu, wakafila tshimanyishilu tshia ditabuja diakadiye nadi. Kadi Nzambi wakadi mumanye ne wakamana kuitabuja kumpala. Ne wakamubadila muntu muakane (Gen. 15. 6, 7).

5.15 Bua tshinyi Kilisto wakadi ne bua kubika bua dibingishibua dietu (Lom. 4. 25)?
Mudimu wa Kilisto wakakumbana pakambaye ne "bionso biakumbanyi", ne kuteka muoyo (Yone 19. 30), ne kufuaye. Kadi ku dibika diandi, Nzambi wakasua kuleja kudi buonso (bantu ne banjelo) ne lufu lua Kilisto luakitabujibua bu lukumbane bimpe kudiye; Nzambi wakatamba kusankishibua ku bualu buandi ne ku mudimu wandi (Lom. 4. 25). Pa diba adi Nzambi udi ushala muakane padiye ubingisha ba mu ditabuja dia mu Kilisto Yesu (Lom. 3. 26); buena kuamba aba badi badifila ku mudimu wa ku mutshi mutshiamakane wa Yesu. Mpidieu udi Kilisto mumane kubika ku bafue, tudi ne bumanyishi ne mudimu eu wa ku mutshi mutshiamakane udi muitabujibue kudi Nzambi ne ditabuja dietu didi dijadikibue.

5.16 Bipeta kayi bia dibingishibua (Lom. 5. 1, 2)
Tudi ne ditalala ne Nzambi (Lom. 5. 1) nunku kakuena kabidi bualu pankatshi pa Nzambi ne tuetu! Kabuena bualu bua mulayi wa kupeta ditalala nansha- muena kuitabuja ukadi ne ditalala edi kubanga mpidieu, bualu nansha bumue kabuena tshimane pankatshi pa malanda etu ne Nzambi nansha. Bualu bukuabu, kakuena anu bua ne, bualu katutshena ne bualu kudiye, kadi tudi kabidi ne tshibueledi bulelela (nv. 2). Nzambi udi utusankisha, Nzambi udi n'etu (Lom. 8. 31); Menji ende ne menji ende bidi bimpe bua bualu buetu.

5.17 Mushindu kayi udi malu onso aa amueneka mu luendu luetu?
Nvesa idi ilonda (Lom. 5. 3-11) idi ituleja ne nansha ntatu (=mateta ne malu makole) bitudi ne bualu bua kupitshila mu luendu luetu pa buloba, bidi bua kuikala tshiena bualu tshia ditumbila dietu, ne kudi didiunda mu ditantamana, dijadikibua, ne ditekemena. Luse lua Nzambi luakitshikishibua mu mitshima yetu kudi Nyuma Muimpe. Luse elu (dinanga) Nzambi wakabileja kutudi pakafua Kilisto ku mutshi mutshiamakane - patuakadi bantu babi.
Tshikoso: Bikala Nzambi wakamana kuenza ne kufila biabungi bua bualu buetu patuakadi bena lukuna, mushintu kayi mpindieu patudi ne tshibueledi kumpala kuende ne balengejibue nandi, neatusungile mu ntatu yetu ya matuku onso a muoyo wetu pa buloba, ne neatusungile ku tshiji tshilualua. Bujadiki kayi!
